از قدیم رمزهای ثابت و ساده یا رمز دو مرحله ای (شامل ورود کلمه عبور و سپس ورود کد اعتبارسنجی) مشکلات امنیتی زیادی داشتند. این نوع رمزگذاری یک سری حملات اینترنتی مانند حملات فیشینگ، شنود ترافیک و حملات شناوری به راحتی قابل نفوذ هستند. یکی دیگر از مشکلات اصلی رمزهای ثابت، مدت زمان اعتبار آن است؛ اگر مهاجمی به راحتی به کد رمز شما دسترسی پیدا کند، آن رمز برای مدت زمان طولانی (معمولا 30 روز یا بیشتر) قابل استفاده خواهد بود.
به همین دلیل رمز یک بار مصرف OTP به عنوان روشی جدید از یک کد تصادفی که اعتبار چند لحظه ای دارد استفاده می‌کند تا امنیت حساب های شما را بالا ببرد.
OTP چیست؟
رمز یکبار مصرف OTP به اختصار (One-Time Password) به معنای کد امنیتی (یک رشته از اعداد یا حروف) است که به صورت تصادفی ایجاد می‌شود و فقط برای اجرای عملیات های خاص مثل ورود به حساب کاربری یا تراکنش مالی در زمانی محدود استفاده می‌شود که فقط برای یک بار استفاده طراحی شده‌اند. به عبارت دیگر، منظور از رمز یکبار مصرف OTP این است که هر بار که شما وارد حساب کاربری خود می‌شوید و یا یک تراکنش مالی آنلاین انجام می‌دهید، به شما رمز جدید و منحصر به فرد ارائه می‌شود. به عنوان مثال حتما تا به حال وارد سایتی شده‌اید که هنگان ثبت نام کدی به شماره تلفنتان ارسال و از شما درخواست می‌شود تا آن را وارد کنید. این دقیقاً همان رمز یکبار مصرف OTP است. به عنوان مثال می‌توانید از این نوع رمز برای امنیت سرور ها و هاست هایتان استفاده کنید.
نحوه عملکرد OTP SMS
این کد معمولاً توسط یک نرم‌افزار یا دستگاه سخت‌افزاری تولید و به کاربران از طریق پیامک، ایمیل، تماس تلفنی یا اپلیکیشن‌های امنیتی مجازی ارائه می گردد تا تمام خدماتی که خواسته‌اند را در اختیار داشته باشند.
پس از ورود به حساب کاربری با رمز یکبار مصرف، معمولاً برای ورود مجدد به حساب، باید مجددا کد OTP جدیدی از طریق روش‌های فوق دریافت و وارد کنید .این رمز، بعد از استفاده دیگر غیرقابل مصرف است. بنابراین حتی اگر مهاجمی به کد رمزی شما دسترسی داشته باشد، نمی‌تواند برای ورود به حساب کاربری از آن استفاده کند.
به طور ساده مراحل نحوه عملکرد OTP اینگونه است:
درخواست کاربر: کاربر درخواست احراز هویت یا تایید تراکنش را ارسال می‌کند.
تولید رمز یکبارمصرف: سرویس OTP یک رمز یکبارمصرف را به صورت تصادفی تولید می‌کند.
ارسال رمز: رمز از طریق کانال‌های مشخص مانند پیامک، ایمیل یا اپلیکیشن ارسال می‌شود.
تایید اعتبار: کاربر رمز دریافتی را وارد می‌کند و سیستم آن را با رمز تولیدشده در سرور مقایسه می‌کند. در صورت تطابق، دسترسی مجاز صادر می‌شود.
توجه کنید: که ممکن است تولید زیاد کدهای OTP باعث مسدودشدن حسابتان شود.
بنابراین، در تولید آن زیاده روی نکنید؛ به‌خصوص در استفاده‌های مالی مانند دریافت OTP برای بانک‌ها پس از سه بار، مدت زمانی صبرکرده و سپس دوباره تلاش کنید تا حسابتان بر اثر تولید زیاد رمز یکبار مصرف مسدود نشود.
رمز یکبار مصرف چطور فعال می شود ؟
برای فعال کردن رمز یکبامصرف OTP مراحل زیر را باید انجام دهید:
1. ثبت نام اولیه در سرویس
- وارد حساب کاربری خود در پلتفرم یا سایت موردنظر شوید.
- به بخش تنظیمات امنیت یا احراز هویت بروید.
- گزینه فعال سازی رمز یکبارمصرف را انتخاب کنید.
2. انتخاب روش دریافت رمز
- پیامک: (SMS) رمز یکبارمصرف از طریق پیامک به شماره موبایل ثبت‌شده شما ارسال می‌شود.
- ایمیل: رمز یکبارمصرف به ایمیل شما فرستاده می‌شود.
- اپلیکیشن تولید رمز: نرم‌افزارهایی مانند Google Authenticator، Microsoft Authenticator یا اپلیکیشن اختصاصی سازمان را نصب کنید.
- سخت‌افزار توکن (OTP) :در برخی موارد از دستگاه‌های سخت‌افزاری برای تولید رمز استفاده می‌شود.
3. تایید هویت
- بسته به ارائه‌دهنده سرویس، باید اطلاعاتی مانند شماره موبایل، ایمیل یا رمز عبور فعلی خود را وارد کنید.
- یک کد تایید (Verification Code) ممکن است برای شما ارسال شود که باید آن را وارد کنید تا هویت شما تایید شود.
4. نصب و تنظیم اپلیکیشن (برای اپلیکیشن‌های OTP)
بعد از نصب اپلیکیشن یک کد QR یا کد دستی توسط سرویس به شما ارائه می‌شود که باید در اپلیکیشن وارد کنید.
انواع رمز یکبار مصرف (OTP) چیست؟
مبتنی بر زمان (TOTP)
- این نوع OTP بر اساس زمان تولید می‌شود.
- یک الگوریتم رمزنگاری و زمان سیستم (مانند ساعت) برای ایجاد رمز استفاده می‌شود.
- رمز معمولاً برای یک بازه زمانی محدود (مثلاً 30 یا 60 ثانیه) معتبر است.
- از این نوع در اپلیکیشن‌هایی مانند Google Authenticator و Microsoft Authenticator استفاده می‌شود.
مبتنی بر شمارنده (HOTP)
- این نوع OTP بر اساس شمارنده‌ای تولید می‌شود که در هر درخواست رمز جدید افزایش می‌یابد.
- رمز تا زمانی که استفاده نشده باشد معتبر است.
- کاربرد اصلی در توکن‌های سخت‌افزاری مانند YubiKey یا RSA SecurID است.
پیامکی (SMS-Based OTP)
- رمز یک بار مصرف از طریق پیامک به شماره تلفن کاربر ارسال می‌شود.
- بسیار رایج است و اغلب برای احراز هویت دو مرحله‌ای (2FA) استفاده می‌شود.
- امنیت آن کمتر از TOTP و HOTP است، زیرا می‌تواند در معرض حملات سایبری مانند هک سیم کارت یا رهگیری پیامک باشد.
ایمیلی (Email-Based OTP)
- رمز از طریق ایمیل به کاربر ارسال می‌شود.
- بیشتر در سیستم‌های آنلاین برای تأیید حساب یا احراز هویت استفاده می‌شود.
صوتی (Voice-Based OTP)
- رمز از طریق تماس تلفنی به کاربر منتقل می‌شود.
- این روش معمولاً برای کاربران با محدودیت‌های دسترسی به پیامک یا ایمیل استفاده می‌شود.
سخت‌افزاری (Hardware Token OTP)
- توسط دستگاه‌های فیزیکی تولید می‌شود.
- توکن‌های سخت‌افزاری مانند RSA Token یا YubiKey نمونه‌هایی از این نوع هستند.
- این روش بسیار امن است زیرا کاملاً آفلاین است.
OTP نرم‌افزاری (Software Token OTP)
- توسط اپلیکیشن‌های موبایلی یا دسکتاپی تولید می‌شود.
- نیازی به اینترنت ندارد و رمز بر اساس الگوریتم‌های TOTP یا HOTP ایجاد می‌شود.
کلام آخر
در آخر، انواع مختلف رمزهای یکبار مصرف را بررسی کردیم. هر کدام از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب بهترین روش به عوامل مختلفی مانند سطح امنیت مورد نیاز، هزینه و راحتی استفاده بستگی دارد. در حالی که OTPهای مبتنی بر زمان (TOTP) و شمارنده (HOTP) به دلیل امنیت بالاتر ترجیح داده می‌شوند، OTPهای پیامکی و ایمیلی به دلیل سادگی استفاده همچنان محبوب هستند. رمز های یکبار مصرف سخت‌افزاری و نرم‌افزاری نیز گزینه‌های امن و قابل اعتمادی برای احراز هویت دو مرحله‌ای هستند. به طور کلی، استفاده از OTP به عنوان یک لایه امنیتی اضافی برای محافظت از حساب‌های کاربری و داده‌های حساس بسیار مهم است. با انتخاب نوع مناسب OTP و رعایت نکات امنیتی، می‌توان به طور قابل توجهی از خطر هک شدن و سرقت اطلاعات جلوگیری کرد.
سوالات متداول
آیا OTP برای همه سرویس‌ها قابل استفاده است؟ بله، بسیاری از سرویس‌های آنلاین از جمله بانک‌ها، ایمیل‌ها، شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌های ابری، امکان فعال‌سازی احراز هویت دو مرحله‌ای با استفاده از OTP را فراهم می‌کنند.
آیا می‌توان از چندین OTP برای یک حساب استفاده کرد؟ خیر، هر حساب معمولاً تنها از یک روش احراز هویت دو مرحله‌ای پشتیبانی می‌کند.
آیا می‌توان OTP را بازیابی کرد؟ اگر OTP را گم کردید یا فراموش کردید، باید مجدداً فرآیند تنظیم OTP را انجام دهید.